Travmatik kəllə-beyin travması yol qəzaları, hündürlükdən yıxılma, iş qəzaları, hücumlar, güllə yaraları kimi müxtəlif səbəblərdən baş verə bilər. Cəmiyyətdə əlilliyin mühüm səbəbi kimi ortaya çıxır və onun reabilitasiyası da çox vacibdir. Erkən intensiv terapiya müalicəsindən sonra robotik reabilitasiya da daxil olmaqla intensiv nevroloji reabilitasiya proqramı lazımdır.
Travmatik kəllə-beyin zədəsi başın bir cismə qarşı qəfil və şiddətli zərbəsi və ya bir cismin kəlləni deşməsi və beyin toxumasını zədələməsi nəticəsində yaranan beyin zədəsidir. Bu, insanın idrak və fiziki funksiyalarının pisləşməsinə, nəticədə düşünmə, qavrayış, nitq, udma pozğunluqlarına, qol və ayaq kimi orqanlarda iflicin inkişafına səbəb ola bilər. Demək olar ki, hər yerdə və hər yaşda görülə bilsə də, xüsusilə 15-25 yaş arası gənclərdə tezliyi ən yüksəkdir. Motosiklet və velosiped qəzaları əsas səbəbdir. Dəbilqədən istifadə bu cür qəzalarda travmatik beyin zədələrinin baş verməsini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Uşaqlarda yıxılma və təsadüfi olmayan travmalar, böyüklərdə yol qəzaları, yaşlılarda yıxılmalar kəllə-beyin travmasının ümumi səbəbləridir.
Travmatik beyin zədəsinin əlamətləri hansılardır?
Beyin orqanizmin ən həssas və mürəkkəb orqanı olduğu üçün travmatik beyin zədələrində insanın həyatına dərindən təsir edən dəyişikliklər müşahidə edilə bilər. Bu dəyişikliklər yaddaş, qavrayış, diqqət, anlama və məntiqi təfəkkür kimi koqnitiv dəyişikliklərlə yanaşı, qismən və ya tam iflic kimi fiziki problemlər, tarazlığın pozulması, udma və danışma pozğunluqları ola bilər.
Travmatik beyin zədəsinin erkən mərhələlərində ölüm nisbəti kifayət qədər yüksəkdir. Travmanın şiddətindən asılı olaraq şüur itkisi, ürəkbulanma, baş ağrısı, nevroloji və koqnitiv təsirlər tez-tez olur. Beyin zədəsinin yerindən və ölçüsündən asılı olaraq, qol və əl istifadə itkisi, yeriş pozğunluğu, duyğu pozğunluğu, zehni disfunksiya, davranış və şəxsiyyət dəyişiklikləri, epileptik tutmalar, xroniki ağrı, depressiya, sidik kisəsi və bağırsaq problemləri kimi bir çox sağlamlıq problemi ola bilər.
Diqqətin azalması, düşüncələri təşkil etməkdə çətinlik, unutqanlıq, çaşqınlıq, yeni məlumatları öyrənməkdə çətinlik, əsaslandırma və şərh etməkdə çətinlik, sosial situasiyalarda qeyri-adekvat davranmaq, problem həll etmək, qərar vermək və planlaşdırmaqda çətinlik çəkmək kimi koqnitiv problemlər yarana bilər. Koqnitiv problemlər kimi dil problemləri insandan insana dəyişə bilər. Söz tapmaqda çətinlik, düzgün cümlələr qura bilməmək, uzun və səhv ifadələr, sözləri başa düşməkdə çətinlik çəkmək, sözlərin, deyimlərin və təlqinedici istifadələrin fərqli istifadələrini anlaya bilməmək, oxu və yazma bacarıqlarında geriləmə, riyaziyyat bacarıqlarının pisləşməsi bu problemlərdəndir.
Travmatik beyin zədəsi nəticəsində şəxsiyyət dəyişiklikləri, aqressiya, zorakılığa meyl və nəzarətin itirilməsi kimi davranış pozğunluqları da baş verə bilər. Qismən və ya tam iflic, qeyri-iradi əzələ daralması (spastiklik), tarazlıq və koordinasiya pozğunluğu, udma çətinliyi kimi fiziki məhdudiyyətlər insanın funksional müstəqilliyini azalda bilər. Bu tapıntılar zədənin şiddəti, təsirlənmiş beyin bölgəsi, beyindən başqa orqanların zədələnməsi və zədələnmədən əvvəlki şəxsiyyət xüsusiyyətləri kimi bir çox faktora görə dəyişir.
Travmatik beyin zədəsi necə müalicə olunur?
Travmatik beyin zədəsi olan xəstələrə təcili müdaxilə, sonra isə neyrocərrahiyyə və nevrologiya klinikalarının erkən müdaxiləsi lazımdır. Bu müdaxilə reanimasiya şöbəsində təqib və ya cərrahi müdaxilə şəklində ola bilər. Beyinə və bədənin qalan hissəsinə oksigen dəstəyi və adekvat qan axınının təmin edilməsi və qan təzyiqinin idarə edilməsi bu müdaxilənin prioritetləridir. Sağlamlığı sabitləşən xəstə dərhal fiziki terapiya reabilitasiya həkimi tərəfindən qiymətləndirilməli və erkən reabilitasiya proqramına başlanılmalıdır. Xəstə uyğun olduqda, xüsusi neyroreabilitasiya və robot reabilitasiya vasitələri ilə fiziki terapiya və reabilitasiya klinikasında izləmək ən yaxşı seçim olacaqdır.
Travmatik beyin zədələrində reabilitasiya
Bu gün artan və inkişaf edən cərrahi və təcili yardım üsulları sayəsində beyin travması nəticəsində ölümlər azalarkən, sağ qalma nisbətinin artması ilə xəstələrin reabilitasiyası və cəmiyyətə inteqrasiyası əhəmiyyət kəsb edir. Travmatik beyin zədəsi zamanı reabilitasiyanın məqsədi pozulmuş funksiyaları yaxşılaşdırmaq, yeriməyə imkan vermək, xəstəyə mümkün olan ən yüksək səviyyədə müstəqilliyi təmin etmək və xəstəliklə bağlı yarana biləcək digər sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaqdır.
Travmatik beyin zədəsi zamanı reabilitasiya erkən başlamalıdır. Gələcəkdə reabilitasiyanın müvəffəqiyyətinə təsir edə biləcək oynaq məhdudiyyətləri və təzyiq yaraları kimi problemlərin qarşısı xəstə reanimasiya şöbəsində olarkən, hətta reanimasiya şöbəsində olarkən passiv oynaq hərəkətləri və hər iki saatdan bir xəstənin çevrilməsi kimi sadə tədbirlərlə qarşısı alına bilər. bihuş. Bu səbəbdən xəstənin erkən dövrdən fiziki müalicə və reabilitasiya mütəxəssisi tərəfindən izlənilməsi vacibdir. Bununla da kəskin dövrdə baş verə biləcək fəsadların qarşısı alınır və xəstənin reabilitasiya klinikasına köçürülməsinə hazırlıq görülür.
Tibbi cəhətdən stabilləşən xəstələr daha intensiv və hərtərəfli reabilitasiya proqramına aparılır. Reabilitasiyanın başlanğıcında hərtərəfli müayinə ilə xəstə şüur səviyyəsi, motor, duyğu, qavrayış, tarazlıq, yerimə və gündəlik həyat fəaliyyətləri baxımından qiymətləndirilir və xəstəyə xas fiziki müalicə və reabilitasiya proqramı planlaşdırılır. Bu proqramdan sonra həftəlik qiymətləndirmələr aparılır və yeni təyin olunmuş hədəflərə uyğun formalaşdırılır.
Travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin erkən mobilizasiyası (aktivləşdirilməsi) vacibdir. Beləliklə, əzələ atrofiyası, təzyiq yaraları, osteoporoz, oynaq məhdudiyyətləri, immobilizasiya nəticəsində yarana biləcək yumşaq toxuma kalsifikasiyası kimi ağırlaşmaların qarşısı alınır. Xəstənin mövcud tibbi vəziyyətinə və funksional səviyyəsinə uyğun olaraq fiziki terapiya və reabilitasiya proqramı; Buraya yataqda səfərbərlik, oturma tarazlığı təhsili, əl və qollardan istifadə, yataqdan qalxma və köçürmə fəaliyyətləri, ayağa qalxma, ayaq üstə dayanma tarazlığı təhsili, yerimə, pilləkənlərlə enmə və enmə, iş-məşğulluq və gündəlik həyat məşq fəaliyyətləri daxildir. Tibbi cəhətdən sabit hala gələnlər daha sıx və əhatəli bir reabilitasiya proqramına alınırlar. Reabilitasiyanın başlanğıcında hərtərəfli müayinə ilə xəstə şüur səviyyəsi, motor, duyğu, qavrayış, tarazlıq, yerimə və gündəlik həyat fəaliyyətləri baxımından qiymətləndirilir və xəstəyə xas fiziki müalicə və reabilitasiya proqramı planlaşdırılır. Bu proqramdan sonra həftəlik qiymətləndirmələr aparılır və yeni təyin olunmuş hədəflərə uyğun formalaşdırılır.
Travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin erkən mobilizasiyası (aktivləşdirilməsi) vacibdir. Beləliklə, əzələ atrofiyası, təzyiq yaraları, osteoporoz, oynaq məhdudiyyətləri, immobilizasiya nəticəsində yarana biləcək yumşaq toxuma kalsifikasiyası kimi ağırlaşmaların qarşısı alınır. Xəstənin mövcud tibbi vəziyyətinə və funksional səviyyəsinə uyğun olaraq fiziki terapiya və reabilitasiya proqramı; Buraya yataqda səfərbərlik, oturma balansı məşqi, əl və qollardan istifadə, yataqdan qalxma və köçürmə fəaliyyətləri, ayağa qalxma, ayaq üstə dayanma tarazlığı təhsili, yerimə, pilləkənlərlə enmə və enmə, iş-məşğulluq və gündəlik həyat fəaliyyətləri daxildir.
Travmatik beyin zədələrində spastiklik adlanan qeyri-iradi əzələ daralmaları baş verə bilər. Bu sancılar xəstənin oynaq hərəkətlərini, mövqelərini, gigiyenasını pozursa və ya məşq zamanı ağrıya səbəb olarsa, müalicə edilməlidir. Müalicədə müdaxilə və cərrahi üsullarla yanaşı dərmanlar, fizioterapiya və məşqlər də tətbiq oluna bilər.
Xəstədə birgə kontraktura varsa, hərəkət diapazonu məşqləri, gərmə, alətlər və ya cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Travmatik beyin zədələrində əzələ zəifliyi müşahidə edilə bilər. Bu hallarda əzələ gücləndirici məşqlərlə əzələləri normal gücə gətirməyə çalışılır. Balans və koordinasiya pozğunluqları varsa, bunun üçün məşqlər də edilir. Bu tədqiqatlar zamanı lazım olduqda ortezlər və digər köməkçi cihazlardan istifadə edilə bilər.
Robotik reabilitasiya travmatik beyin zədəsi olan xəstələrdə erkən dövrdən istifadə oluna bilən effektiv reabilitasiya üsuludur. Erkən dövrdə xəstənin səfərbər olmasına töhfə verir, neyrooplastiklik vasitəsilə nevroloji bərpanı stimullaşdırır və xəstənin reabilitasiya proqramına uyğunluğunu, motivasiyasını və məlumatlılığını artırır. Erigo (elektrik stimullaşdırıcı şaquli hərəkət cihazı), Lokomat (robotik yerimə cihazı), Armeo (çiyin-qol robotu) və Amadeo (əl-barmaq robotu) bu məqsədlə istifadə edilən robot texnologiyalarıdır. Robot reabilitasiyanın erkən mərhələdən reabilitasiya proqramına daxil edilməsi beyin zədəsi olan xəstələrin reabilitasiyasında uğuru xeyli artırır.
Hidroterapiya, yəni suda reabilitasiya travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin müalicəsində öz yeri olan reabilitasiya variantıdır. Su məşqləri sayəsində zəif əzələlər güclənir, tarazlıq və koordinasiya yaxşılaşır, həmçinin qeyri-iradi əzələ daralmaları azalır.
Əmək terapiyası (məşğul terapiya) fərdlərin gündəlik həyatda müstəqilliklərini və həyat rollarını iş, məşğuliyyət və fəaliyyətlə təmin edərək həyat keyfiyyətini yüksəltməyi hədəfləyən terapiya və reabilitasiya proqramıdır. Peşə terapiyası travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin müalicəsində də fəal şəkildə istifadə olunur.
Travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin reabilitasiyasında nitq və nitq terapiyası və udma terapiyası çox vacibdir. İlk növbədə xəstənin qeyri-kafi olduğu sahələr mütəxəssis terapevt tərəfindən müəyyən edilir və onlar üçün müalicə proqramı təşkil edilir. Lazım gələrsə, koqnitiv qiymətləndirmə də tətbiq oluna bilər. Danışma və udma ilə bağlı məşqlərlə yanaşı, unutqanlıq kimi bilişsel problemlər üçün də araşdırmalar aparılır.
Tənəffüs sisteminin reabilitasiyası, psixoterapiya, nevropatik ağrıların müalicəsi və sidik kisəsi və bağırsaq problemlərinin müalicəsi kəllə-beyin travması olan xəstələrin reabilitasiyasında mühüm yer tutan digər müalicə mövzularıdır.
Travmatik beyin zədələrində reabilitasiyanın müvəffəqiyyətinə beyin zədəsinin şiddəti, yaş, cins, xəstəlikdən əvvəlki vəziyyət, sosial-iqtisadi parametrlər və koqnitiv funksiyalar kimi bir çox amillər təsir edir. Proses uzun olsa da, kliniki yaxşılaşma bəzən çox yavaş olsa da, əksəriyyəti gənc olan bu xəstələr uyğun reabilitasiya proqramı ilə müstəqil və məhsuldar həyata keçə bilirlər. Əgər xəstə hər cəhətdən onun üçün yaradılmış reabilitasiya proqramına daxil edilməsə, performansından geri qalacaq. Kəllə-beyin travması almış xəstələrin peşə və iqtisadi reabilitasiyası başa çatarsa və onlar köhnə işlərini davam etdirə bilmirlərsə, reabilitasiyanın əsas məqsədi onların yeni peşəyə yiyələnməsi və ya uyğun işə düzəldilməsidir.